LUGHA

SARUFI: Matumizi Ya Lugha

---

Sarufi ni sheria, kanuni au taratibu zinastahili kufuatwa katika lugha fulani. Kila lugha huwa na kanuni zake. Katika sarufi tutazingatia sauti(utamkaji), aina ya maneno, upatanisho wa maneo kisarufi, muundo wa sentensi za Kiswahili na kadhalika.
Ufuatao ni mukhtasari wa baadhi ya yale tuliyokuandalia katika matumizi ya lugha. Fungua kila ukrasa ili kusoma mada kwa kina.

---

Vipashio vya Lugha

Vipashio vya lugha ni viungo mbalimbali vinavyowekwa pamoja katika mpangilio fulani kisarufi, kuunda lugha:

1. Sauti
2. Mofimu
3. Neno
4. Sentensi

Kwa kuzingatia vipashio hivi vya lugha, tumekuandalia vipengele vifuatavyo katika sarufi:

Aina za Maneno

Kunazo aina nane za maneno ya Kiswahili
Nomino	majina, aina za nomino, uundaji wa nomino kutoka kwa maneno mengine, wingi
Vitenzi	vitendo katika sentensi, aina za vitenzi, mnyambuliko wa vitenzi
Viwakilishi	maneno yanayowakilisha nomino; aina za viwakilishi
Vivumishi	aina za vivumishi k.v vivumishi vya sifa, n.k
Vielezi	vielezi halisi, vielezi vya namna n.k
Viunganishi	a-unganifu, kuonyesha tofauti, sababu, sehemu n.k
Vihisishi	maneno ya kuonyesha hisia k.v hasira, mshangao n.k
Vihusishi	uhusiano wa nomino na mazingira yake
Kinyume	kinyume cha maneno mbalimbali
Muundo wa Maneno
Sauti na Silabi	aina za sauti(konsonanti, vokali), silabi, matamshi
Shadda na Kiimbo	mkazo katika maneno, kiimbo(intonation)
Viambishi	maana na aina za viambishi, uainishaji
Mofimu	mofimo huru, mofimu tegemezi
Viungo	Matumizi ya viungo k.v KWA, KU, JI, MA, NI, NA n.k
Upatanisho wa Maneno
Ngeli	ngeli mbalimbali za Kiswahili k.v A-WA, KI-VI n.k
Umoja na Wingi	wingi/umoja wa nomino, sentensi n.k
Ukubwa na Udogo	onyesha ukubwa/udogo wa neno au sentensi
Nyakati na Hali	nyakati(uliopita, uliopo, ujao, n.k), NGE, NGALI,
Kukanusha	kukanusha sentensi katika hali na nyakati mbalimbali
Sentensi
Aina za Sentensi	changamano, ambatano n.k
Uchanganuzi	kikundi nomino, kikundi tenzi n.k
Virai na Vishazi	aina za virai, kishazi huru, kishazi tegemezi
Shamirisho na Chagizo	shamirisho yamwa, kitondo n.k
Uakifishaji	alama za kuakifisha k.v swali(?), kikomo (.) n.k